އިސްލާމްދީނުގައި ބަޔާންކޮށްފައިވާ ފަދައިން ފުރިހަމަ ގޮތުގައި ދަރިއެއް ބަލާ ބޮޑުކޮށް ތަރުބިއްޔަތުކުރުމުން އެ ދަރި އަމިއްލަ އިޚްތިޔާރުގައި ގޯސް މަގު އިޚްތިޔާރު ކުރުމަކީ އެކަމުގެ ޒިންމާ މައިން ބަފައިން އުފުލަން ޖެހޭ ކަމެއް ހެއްޔެވެ؟ 

މިއީ މިއަދު ހަމަ ކޮންމެ މަޔަކާއި ބަޔައެއްގެ ހިތުގައި އުފެދޭ ސުވާލެކެވެ. އަދި ހަމައެހެންމެ މިކަމާމެދު ބައެއް މައިންބަފައިން ވިސްނާ އަމިއްލަ ނަފްސް ކުށްވެރިކުރާ ހިސާބަށް ގޮސްފައިވާ މައްސަލަ އެއްވެސް މެއެވެ. ތިމާގެ ދަރި ގޯސް މަގު އިޚްތިޔާރުކުރީ ތަރުބިއްޔަތު ކުރުމުގައި ކޮންކަމެއް އިހުމާލުވެގެން ބާވަޔޭ؟ ބައެއް ފަހަރު މައިން ހިތަށް އަރައެވެ. އެހެންކަމުން އިސްލާމްދީނުގައި މިކަން ބަޔާންވެގެންވާ ގޮތުގެ މައްޗަށް ބަލާލާނަމެވެ.

ކޮންމެ އިންސާނަކުވެސް އުފަންވަނީ ފިޠުރަތުގެ ސާފުކަންމަތީގައެވެ. ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘް ކުރައްވާފައިވެއެވެ. عن أبي هريرة رضي الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم "ماَ مِنْ مَوْلُوْدٍ إِلاَّ يُوْلَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ، فَأَبَوَاهُ يُهَوِّدَانِهِ أَوْ يُنَصِّرَانِهِ أَوْ يُمَجِّسَانِهِ" (رواه البخاري ومسلم) މާނައީ: ﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. "ކޮންމެ ދަރިއަކުވެސް އުފަންވަނީ ފިޠުރަތުގެ ސާފުކަންމަތީގައެވެ. އެދަރިފުޅު ޔަހޫދީއަކަށް ނުވަތަ ނަޞާރާއަކަށް ނުވަތަ މަޖޫސީއަކަށް ހެދިޔަސް ހަދަނީ އޭނަގެ މައިންބަފައިންނެވެ." (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ: 1359).

މިޙަދީޘްފުޅުން އަހަރެމެންނަށް އެނގިގެންދަނީ ކުޑަކުދިން ތަރުބިއްޔަތު ކުރުމުގައި މައިންބަފައިންގެ ދައުރުގެ މުހިންމުކަމެވެ. ނަމަވެސް، ދަރިން ބޮޑުވެ ބާލިޣުވުމަށްފަހު އެމީހުން އިޚްތިޔާރުކުރާ މަގަކީ މައިންބަފައިން އެކަމުގެ ޒިންމާ އުފުލަންޖެހޭ ކަމެއްތޯ އަހަރެމެން ވިސްނާލަން ޖެހެއެވެ.

އިސްލާމީ ޝަރީޢަތުގައި، އިންސާނާ ބާލިޣުވުމަށްފަހު އޭނާގެ ޢަމަލުތަކުގެ ޒިންމާ އުފުލަންޖެހެނީ އޭނާ އަމިއްލައަށެވެ. މިކަން ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އާޔަތްތަކުންނާއި މާތް ރަސޫލާގެ ޙަދީޘްފުޅުތަކުން ސާފުކޮށް އެނގެއެވެ. މާތް ﷲ ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ. كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ رَهِينَةٌ ‎﴿٣٨﴾ މާނައީ: "ކޮންމެ ނަފްސެއްވެސް އެ ނަފްސެއް ހޯދައިގަތް ކަމެއްގެ ބަނދެވިގެންވެއެވެ." (ސޫރަތުލް މުއްދައްޘިރު: 38). އިމާމު އިބްނު ކަޘީރު (ރަޙިމަހުﷲ) މި އާޔަތުގެ ތަފްސީރުގައި ވިދާޅުވެފައިވަނީ "ކޮންމެ މީހަކުވެސް އޭނާގެ ޢަމަލުތަކަށް ޒިންމާވާން ޖެހޭނެއެވެ. އެހެން މީހެއްގެ ފާފައަކުން އޭނާ ހިފެހެއްޓިގެން ނުވާނެއެވެ" (ތަފްސީރު އިބްނު ކަޘީރު). އަދި ޝައިޚުލް އިސްލާމް އިބްނު ތައިމިއްޔާ (ރަޙިމަހުﷲ) ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. "ބާލިޣުވެފައިވާ މީހާ އޭނާގެ ޢަމަލުތަކަށް އޭނާ އަމިއްލައަށް ޒިންމާވާން ޖެހޭނެއެވެ. އޭނާގެ މައިންބަފައިންނަކަށް އޭނާގެ ފާފަތަކަށް ޒިންމާވާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ" (މަޖްމޫޢުލް ފަތާވާ).

ނަމަވެސް، މިއާއެކު ވެސް މައިންބަފައިންގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވަނީ އެމީހުންގެ ދަރިންނަށް ރަނގަޅު ތަރުބިއްޔަތެއް ދިނުމެވެ. ކީރިތި ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވާ ޙަދީޘެއްގެ މާނާގައިވެއެވެ. "ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ހަމަ ކޮންމެ މީހަކީ ބެލެހެއްޓުންތެރިއެކެވެ. އަދި ކޮންމެ ބެލެހެއްޓުންތެރިއަކު އޭނާ ބަލަހައްޓާން ޖެހިފައިވާ ބަޔަކާ އަދި ކަމަކާމެދު މަސްއޫލުވާން ޖެހޭނެއެވެ. (ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ: 2554). އެހެންކަމުން، މައިންބަފައިންގެ މައްޗަށް ލާޒިމުވެގެންވަނީ އެމީހުންގެ ދަރިންނަށް ރަނގަޅު ތައުލީމަކާއި، ތަރުބިއްޔަތެއް ދިނުމެވެ. މިކަމުގައި އިހުމާލުވެއްޖެނަމަ، އެކަމުގެ ޒިންމާ މައިންބަފައިން އުފުލަން ޖެހިދާނެއެވެ. އިމާމު އަލް-ޣަޒާލީ (ރަޙިމަހުﷲ) އެމަނިކުފާނުގެ ފޮތް "އިޙްޔާއު ޢުލޫމިއްދީން" ގައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. "ކުޑަކުއްޖާގެ ހިތަކީ ސާފު، ނަޤުޝެއްނެތް ޖަވާހިރެކެވެ. އެއީ ކޮންމެ ނަޤުޝަކަށްވެސް ތައްޔާރުވެފައިވާ އެއްޗެކެވެ. އެހެންކަމުން، އޭނާއަށް ހެޔޮކަންތައް އުނގަންނައިދީ، އެކަމުގެ މައްޗަށް ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތުގައި އުފާވެރިކަން ލިބޭނެއެވެ. އަދި އޭނާގެ މައިންބަފައިންނާއި، މުދައްރިސުންނާއި، މުރައްބީންނަށްވެސް އޭގެ ޘަވާބު ލިބޭނެއެވެ."

މި ބަސްފުޅުން އެނގިގެންދަނީ ދަރިންގެ ތަރުބިއްޔަތުގައި މައިންބަފައިންގެ ދައުރު ވަރަށް މުހިންމުކަމެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ދަރިން ބާލިޣުވުމަށްފަހު އެމީހުންގެ އަމިއްލަ އިޚްތިޔާރުގައި ކުރާ ކަންތައްތަކުގެ ސީދާ ޒިންމާ މައިންބަފައިން އުފުލާކަށް ނުޖެހެއެވެ. އިމާމު އިބްނުލް ޤައްޔިމް (ރަޙިމަހުﷲ) އެމަނިކުފާނުގެ ފޮތް "ތުޙްފަތުލް މައުދޫދް" ގައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. "މައިންބަފައިންގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވަނީ އެމީހުންގެ ދަރިންނަށް ދީނީ ތަޢުލީމާއި ތަރުބިއްޔަތު ދިނުމެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ދަރިން ބާލިޣުވުމަށްފަހު އެމީހުންގެ އަމިއްލަ އިޚްތިޔާރުގައި ކުރާ ކަންތައްތަކުގެ ޒިންމާ އުފުލަންޖެހޭނީ އެދަރިން އަމިއްލައަށެވެ."

މިކަމުގައި އެންމެ މުހިންމު ކަމަކީ މައިންބަފައިންނާއި ދަރިން އެމީހުންގެ ޒިންމާތައް އަދާކުރުމަށް މަސައްކަތްކުރުމެވެ. މައިންބަފައިން އެމީހުންގެ ދަރިންނަށް ރަނގަޅު ތަރުބިއްޔަތެއް ދޭން މަސައްކަތްކުރަންވާނެއެވެ. އަދި ދަރިން ބާލިޣުވުމަށްފަހު އެމީހުންގެ އަމިއްލަ ޢަމަލުތަކަށް ޒިންމާވާން ޖެހޭނެއެވެ. މިގޮތަށް ޢަމަލުކުރުމުން، އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ، މުޖުތަމަޢުގައި ހެޔޮލަފާ ޖީލުތަކެއް އުފެދިގެންދާނެއެވެ.

މިކަމާއިގުޅޭ އިތުރު ދަލީލަކަށް ބަލާއިރު، ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ސޫރަތުލް ތަޙްރީމުގެ 6 ވަނަ އާޔަތުގެ މާނާގައިވެއެވެ. "އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން، ތިޔަބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ ނަފްސުތަކާއި، ތިޔަބައިމީހުންގެ އަހުލުވެރިން ނަރަކައިގެ އަލިފާނުން ސަލާމަތްކުރާށެވެ!" (ސޫރަތުއް ތަޙްރީމް: 6). މި އާޔަތުގެ ތަފްސީރުގައި އިމާމު އިބްނު ކަޘީރު (ރަޙިމަހުﷲ) ވިދާޅުވެފައިވަނީ "މި އާޔަތުގައި މާތް ﷲ މުއުމިނުންނަށް އަމުރުކުރައްވަނީ އެމީހުންގެ އަމިއްލަ ނަފްސުތަކާއި، އެމީހުންގެ އަހުލުވެރިން ނަރަކައިން ސަލާމަތްކުރުމަށެވެ. މިކަން ކުރެވޭނީ އެމީހުން ހެޔޮކަންތައް ކުރުމަށާއި، ނުބައި ކަންތައްތަކުން ދުރުހެލިވުމަށް އަމުރުކޮށް، އެކަމުގެ މަތީގައި ދެމިތިބުމުންނެވެ."

މި ތަފްސީރުން އެނގިގެންދަނީ މައިންބަފައިންގެ މައްޗަށް ލާޒިމުވެގެންވަނީ އެމީހުންގެ ދަރިންނަށް ރަނގަޅު މަގު ދެއްކުމާއި، އެމީހުން ހެޔޮމަގުގައި ދެމިތިބުމަށް އިރުޝާދު ދިނުމެވެ. ނަމަވެސް، މިއީ ދަރިން ބާލިޣުވުމަށްފަހު އެމީހުންގެ އަމިއްލަ އިޚްތިޔާރުގައި ކުރާ ކަންތައްތަކުގެ ސީދާ ޒިންމާ މައިންބަފައިން އުފުލަންޖެހޭ ކަމަށް ދޭހަވާ ކަމެއް ނޫނެވެ.

ނަމަވެސް ދިވެހި މުޖުތަމަޢުގައި މިފަދަ ހާލަތްތަކުގައި އެދަރިންގެ މައިންބަފައިން ބްލޭމްކޮށް ނުވަތަ ކުށްވެރިކޮށް އެކަމުގެ ޒިންމާ އެ ދަރިންގެ މައިންބަފައިން އުފުލަން ޖެހޭނެ ކަމަށް ބުނެ ވާހަކަ ދެއްކުމަކީ ވަރަށް އާންމު ކަމެކެވެ. މިއީ އެއްވެސް ހާލަތެއްގައި ކޮށްގެންވާނެކަމެއް ނޫނެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން އަމިއްލަ ނަފްސް ކުށްވެރިކޮށް މާޔޫސްކަމާއި ކަންބޮޑުވުމުގައި ދިރިއުޅެމުންދަނީ އަހަރުމެންގެ ތެރެއިން ކިތަށް މައިންނާއި ބަފައިން ކަން އެނގޭހެއްޔެވެ؟

އެހެންކަމުން މުޖުތަމަޢެއްގެ ލާބައާއި މަންފާއަށްޓަކައި، މައިންބަފައިންނާއި ދަރިން އެމީހުންގެ ޒިންމާތައް ފުރިހަމައަށް އަދާކުރުމަށް މަސައްކަތްކުރުމަކީ ވަރަށް މުހިންމު ކަމެކެވެ. މިގޮތަށް ޢަމަލުކުރުމުން، އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ، މުޖުތަމަޢުގައި ހެޔޮލަފާ ޖީލުތަކެއް އުފެދި، ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތުގެ ކާމިޔާބު ޙާޞިލުވެގެންދާނެއެވެ.